Bouwen zonder scrupules

Niet alleen Duitse soldaten fotograferen. Ook Nederlanders mogen buiten het Sperrgebiet hun camera gebruiken, mits ze die niet richten op militaire objecten. De 28-jarige fotograaf Leonardus Marten van der Veen doet dat regelmatig, zoals in het vroege voorjaar van 1943. Terwijl hij net daarvoor een tiental schaftende bouwvakkers heeft gefotografeerd, gezeten aan een houten tafel op de stoep van de Schoutenstraat in de Haagse wijk Benoordenhout, loopt hij om de hoek de Stienhovenstraat in. Hier treft hij bij een bouwplaats twee meisjes die voor hem al poserend een pruillip trekken. Het rechtermeisje lijkt zelfs een Duitse soldaat na te doen door stram in het gelid te staan. Op de voorgrond ligt het onderste deel van een pantserdeur van de in bouw zijnde munitiebunker die hoort bij Widerstandsnest 321, een van de twaalf Widerstandsnester die tot het Stützpunkt Clingendael behoorden. Het steunpunt werd speciaal ter bescherming van Reichskommissar Arthur Seyss-Inquart aangelegd, onder leiding van diens zwager, de Weense ingenieur Walter Münster die hoofd was van de Abteilung Siedlung und Bauten.Op de bouwplaats zien we honderden zakken cement liggen naast een elektrische bouwlift met een hefvermogen van 700 kilo. Rechts op de foto is een deel van het ijzervlechtwerk en de bekisting van de bunker zichtbaar. De betonspecie  wordt met vier bouwliften vanaf tien meter hoogte via houten glijbanen in het inwendige van de constructie gegoten. Dus niet rechtstreeks uit betonmolens zoals op de meeste andere bouwplaatsen. Het is bijzonder dat deze foto überhaupt gemaakt is gezien de geldende restricties. Maar de fotograaf loopt hier kennelijk vrij rond en neemt alle tijd voor zijn opnamen. Daarmee wordt nog iets anders duidelijk wat ongewoon is: de bouwplaats is op dat moment vrij toegankelijk en er is geen toezicht. Ook de beide meisjes maken niet de indruk dat ze zich op verboden terrein bevinden. De foto bevestigt daarmee dat Nederlandse aannemers soms geheel zelfstandig Duitse verdedigingswerken bouwden. De munitiebunker wordt na de bevrijding niet gesloopt, maar in 1948 naar een ontwerp van architect J. van de Weele “getransformeerd tot prachtige hoekwoning, middenin geliefd Benoordenhout”, zoals de makelaar het object aanprees toen het in 2022 in de verkoop kwam.

Foto: Leonardus Marten van der Veen, collectie Haags Gemeentearchief.

Geraadpleegde bronnen:
Mellink, G.J., Bouwen zonder scrupules. Manuscript (Den Haag, 2022).

Meer foto’s in: Bunkers & stellingbouw