Onderwijs in oorlogstijd

Halverwege de jaren twintig opent aan de Dijkweg in Naaldwijk de Vakschool voor Meisjes. Het is een van de zestig huishoudscholen die in deze periode in Nederland wordt gebouwd. Al deze gebouwen zijn door dezelfde drie architecten ontworpen en hebben een kenmerkende architectuur met stijlelementen van de Amsterdamse School. Het type onderwijs is, zoals uit de naam blijkt, tot 1968 voorbehouden aan meisjes. Voor jongens bestaat de Ambachtsschool. Tijdens de eerste maanden van de bezetting vinden het dagelijkse leven en het onderwijs min of meer als vanouds doorgang. De leerkrachten en leerlingen merken in de loop van de bezetting wel steeds meer van de Duitse overheersing. Het lesmateriaal wordt schaarser en de nazi’s verbieden een deel van het onderwijs, terwijl de Duitse taal er als onderdeel van het lesprogramma bij komt. De leraren moeten een ‘Ariërverklaring’ ondertekenen, en rond de zomer van 1941 volgt een verordening dat Joodse scholieren niet meer welkom zijn op reguliere scholen. De regels drukken zwaar op het onderwijs.

Het wordt nog erger als de gemeente en het schoolbestuur in 1942 het bevel krijgen de Vakschool en andere scholen in de omgeving van Naaldwijk te ontruimen. Het gebied ligt binnen Verteidigungsbereich Hoek van Holland (later Festung), waar de meeste verdedigingswerken van heel Nederland worden gebouwd. Halverwege november is het schoolgebouw officieel in gebruik als overnachtingsplaats voor werknemers van de Organisation Todt (OT), het Duitse staatsbouwbedrijf. Ze werken met Nederlandse arbeiders aan een tankgracht die het Westland zal doorsnijden. De leerlingen krijgen vanaf dat moment les in nauwelijks geschikte gebouwen, zoals cafés en kerken, en bij onderwijzers thuis. Om plaats- en materiaalgebrek tegen te gaan voert de bezetter een wisselrooster in waardoor de leerlingen nog maar halve dagen op school komen.

Nadat de OT gereed is met de tankgracht en bunkerbouw worden vanaf november 1944 in de schoollokalen jonge mannen uit het Fallschirm-Panzer-Ersatz- und Ausbildungs-Regiment Hermann Göring ingekwartierd. Ze zijn in deze laatste oorlogsmaanden nog bezig met hun militaire opleiding en voeren bewakingsstaken uit binnen het Festungsforveld van Festung Hoek van Holland. De kameraden van de fotograaf hangen op het fotomoment vrolijk uit het raam. Ondertussen verlaat een man met een gevulde zak achterop zijn bagagedrager het schoolterrein en kijkt achterom naar de vier jonge soldaten. Het is onduidelijk waarom hij de school bezoekt en wat er in de zak zit, maar mogelijk gaat het om etenswaar zoals bieten of aardappelen. Een maand later zal de zogenaamde Hongerwinter aanbreken waarin de bevolking te maken krijgt met enorme voedsel- en brandstofschaarste. Honger en kou zijn het gevolg; onderwijs wordt er dan vrijwel niet meer gegeven.

Geraadpleegde bronnen:
isgeschiedenis.nl/nieuws/onderwijs-tijdens-de-tweede-wereldoorlog.
degraadbouwhistorie.nl/files/artikel_vakschool_meisjes_zutphen1585920499.pdf.
dedokwerker.nl/copy/dagboek_zwinkels.pdf.

Meer foto’s in: Dagelijks Zuid-Holland