SS-bolwerk in Sassenheim

Met een strak gezicht en zijn karabijn op de schouder houdt een Duitse militair in Sassenheim de wacht voor een gevorderd, statig gebouw. Hij staat volgens het opschrift op de achterzijde van de foto voor zijn Kommandostelle. Het is een veel voorkomend beeld uit de bezettingsjaren. Wat enorm opvalt, is de Duitse oorlogsvlag of Reichskriegsflagge in combinatie met de naam ‘Swastika’, die op de gevel van de villa prijkt. Het is de familie Speelman die deze naam bij de bouw in 1925 aan het pand geeft. De naam en het eeuwenoude symbool zijn op dat moment nog heel normaal en worden veel gebruikt. Een sterke associatie met het nationaalsocialisme en het Derde Rijk ontstaat in Nederland pas jaren later. Hoewel de naam niet de aanleiding vormt, krijgt eigenaresse mevrouw C.J. Speelman wel op gedwongen basis maandenlang met de nodige inwonende bezetters te maken. Eerst met eenheden van de Duitse landmacht en later in de oorlog met militairen van de Schutzstaffel (SS).

In 1944 is Sassenheim een klein SS-bolwerk. Bijna 350 militairen van de derde compagnie van SS-Panzerjäger-Ersatz und Ausbildungs-Abteilung 2 hebben in het dorp hun onderkomen. Ze nemen verspreid over het dorp hun intrek in diverse panden en stallen hier verder vier stukken antitankgeschut met een kaliber van 7,5 cm, zeven stuks met een kaliber van 5 cm en drie met een kaliber van 3,7 cm. Het aantal vuurmonden zou in de opvolgende maanden nog groter worden. De Abteilung is gemotoriseerd en bestaat uit antitanktroepen die met hun geschut in het gevechtsgebied jacht moeten maken op vijandelijke pantservoertuigen en tanks. De militairen hebben het in Sassenheim relatief rustig. Ze oefenen veel en hebben de taak de kustverdediging te versterken en met andere SS-eenheden Kampfgruppenverband Mitte te ondersteunen bij hun taken. Hun hoofdkwartier ligt volgens een Duitse legeringskaart uit het voorjaar van 1944 nabij de huidige Hoofdstraat 341 in Sassenheim. Commandant SS-Obersturmführer Karl Semmelrock zocht elders voor zichzelf een rustige kamer en belandde voor een maandbedrag van 15 gulden in villa Swastika. Dat was althans de eenzijdig bepaalde vergoeding die werd betaald voor de inkwartiering. Aan zijn aangename verblijf komt een einde als het front zich in het zuiden richting de Waal verplaatst en de geallieerden op 17 september 1944 operatie Market Garden lanceren, beter bekend als De slag om Arnhem. Veel van de SS-eenheden in de regio verplaatsen zich geheel of gedeeltelijk richting de nieuwe fronten.

Hoogstwaarschijnlijk vanwege de associatie met het nationaalsocialisme, de bezetting en de misdaden van het Derde Rijk wordt de naam ‘Swastika’ na de oorlog gewijzigd in ‘De Beukenhof’.

Geraadpleegde bronnen:
forum-der-wehrmacht.de (Zoekterm: Führerbegleitkompanie).
Stichting Oud Sassenheim, De Bevrijding 1945. De Aschpotter, nr. 24, mei 2009 blz. 29.
Greentree, D., British Airborne Soldier vs Waffen-SS Soldier. Arnhem 1944 (Bloomsbury Publishing Plc, Londen, 2019).

Meer foto’s in: Dagelijks Zuid-Holland